Τὰ δάκρυα ποὺ στὰ μάτια μας
θὰ δεῖτε ν᾿ ἀναβρύζουν
ποτὲ μὴν τὰ πιστέψετε
απελπισιᾶς σημάδια.

Ὑπόσχεση εἶναι μοναχὰ
γι᾿ Ἀγώνα ὑπόσχεση.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗΣ

Σάββατο 29 Μαρτίου 2008

Διαδίκτυο και Πολιτική. Ένα παραμύθι χωρίς καθόλου τέλος

Η προσέγγιση μου στο θέμα του τίτλου ακολουθεί τη φόρμα ενός παραμυθιού. Ενός παραμυθιού που κάποιες μελαγχολικές γιαγιάδες με μαύρα ρούχα μας διηγούνταν όταν είμαστε παιδιά το περασμένο αιώνα. Το παραμύθι όμως που θα διαβάσετε στη συνέχεια δεν στηρίζεται στη πεπατημένη και δεν έχει καλό τέλος ή μάλλον δεν έχει καθόλου τέλος. Όπως τέλος δεν υπάρχει στη Τεχνολογία, αλλά και τη Πολιτική. Άλλωστε δεν υπάρχουν πλέον γιαγιάδες με μαύρα ρούχα.

Προσδοκίες , όραμα, λίγα όνειρα, κάποιες σταγόνες φαντασίας και μετά τι; Με τι ; Ίσως να μας αρκεί ένα κονσέρτο τζαζ μουσικής για να μας χαλαρώσει ή κάποιες στιγμές έντονων ερωτικών πράξεων πριν τις δημιουργικές αναζητήσεις μας. Και κάποτε αυτές περιλάμβαναν τη κατασκευή δρόμων για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες και τις δραστηριότητες μας. Τα πρώτα δίκτυα. Τους χωματόδρομους αντικατέστησαν τα πετρόκτιστα μονοπάτια και αυτά με τη σειρά τους παραχώρησαν τη θέση τους στους σημερινούς αυτοκινητόδρομους με άσφαλτο. Την αρχαία άμαξα αντικατέστησε το αυτοκίνητο. Υπάρχει όμως και το ποδήλατο. Τα συμβατικά δίκτυα παραχωρούν τη θέση τους σε εναλλακτικά. Τα εναλλακτικά μετά από λίγο καιρό όταν υιοθετηθούν από τη πλειοψηφία δημιουργούν συμβάσεις. Το εναλλακτικό γίνεται συμβατικό και περιμένει μια νέα υβριδική δημιουργία για να το αντικαταστήσει.

Έτσι και στη κοινωνία. Η Rosa Parks έμεινε στην ιστορία όχι γιατί χρησιμοποίησε το λεωφορείο των λευκών τη λάθος στιγμή, αλλά γιατί στηριγμένη στις προσδοκίες της και το όραμα της, δημιούργησε πολιτικές συμβάσεις που ισχύουν μέχρι σήμερα ως το αυτονόητο. Οι πολιτικές όμως συμβάσεις του σήμερα, δεν ήταν πάντα αυτονόητες χθες. Όπως και οι αποκλεισμοί του σήμερα δεν ίσχυαν χθες. Μια συνεχής εναλλαγή συμβατικότητας, εναλλακτικότητας, υβριδικών μορφωμάτων καθορίζει και διαμορφώνει τρόπους συμπεριφορών, μορφές επικοινωνίας και εν τέλει την άσκηση της πολιτικής.

Τα παιδιά του Αη Στράτη επέλεξαν την αντίδραση τους σε κάποιες δεδομένες σημερινές πολιτικές συμβάσεις, που δημιουργούν νέες μορφές κοινωνικών αποκλεισμών. Τα συγκεκριμένα παιδιά ζήτησαν επιτακτικά ευρυζωνικό δίκτυο στη περιοχή τους για γρήγορη σύνδεση με το ΙΝΤΕΡΝΕΤ γιατί ένοιωθαν αποκλεισμένα στο χωριό τους. Κάποτε η αντίδραση τους αυτή θα χαρακτηριζόταν σαν ακραία αντίδραση της διαφορετικότητας κάποιων δοσμένων. Σήμερα όμως;

Η Τεχνολογία τρέχει με ασύλληπτη ταχύτητα στην εποχή μας. Το ΙΝΤΕΡΝΕΤ της δεκαετίας του 80, χωρίς browser, απευθύνονταν στους πολύ ειδικούς . Σήμερα με τη χρήση των ευρυζωνικών δικτύων και των νεώτερων εκδόσεων λογισμικού ακουμπά όλο και περισσότερους. Ο Σκαραβαίος της δεκαετίας του 80 τείνει στον νέο αιώνα να μετασχηματισθεί σε πολυμορφικό αυτοκίνητο. Και δεν τα έχουμε δει όλα γιατί η Τεχνολογία δεν έχει τέλος. Ήδη το διαδίκτυο αγκαλιάζει τα συμβατικά μέσα επικοινωνίας και πληροφόρησης και είναι παντού. Τηλεόραση, ραδιόφωνο, κινητά, ενημέρωση. Που θα καταλήξει κανείς δεν ξέρει και ούτε μπορεί να προκαθορίσει.

Και η κοινωνία τρέχει όμως. Γεννιούνται ιδέες, τάσεις, αντιλήψεις, πολιτικές, που πολλές από αυτές, μας ήταν πριν λίγα χρόνια άγνωστες. Δημιουργείται ένας νέος Πολιτισμός. Βρισκόμαστε στα όρια μεταξύ του Δημόσιου και του Ιδιωτικού χώρου χωρίς να μπορούμε να καθορίσουμε ποια είναι αυτά. Και δεν ξέρουμε τι ακόμη θα συναντήσουμε. Δημιουργούνται νέες μορφές κοινωνικών αποκλεισμών τις οποίες, ούτε φανταζόμασταν ότι θα μπορούσαν να προκύψουν, αλλά ούτε μπορούμε και να τις κατανοήσουμε.

Η Τεχνολογία από τη μεριά της γεννά νέες υποδομές. Ο πολίτης συμμετέχει σε αυτές σαν δημιουργός, μύστης, χρήστης ή εργαζόμενος. Βρισκόμαστε ποια στη μεταβιομηχανική εποχή. Δημιουργούνται δωρεάν νέες υπηρεσίες ασύρματων δικτύων «Ηλιότοποι του ΠΑΣΟΚ» – «Αθηναϊκό Μητροπολιτικό Δίκτυο». Ο Πολίτης δημιουργεί τα δικά του εργαλεία με το Ανοιχτό Λογισμικό. Δημιουργείται μια νέα κοινωνία η Κοινωνία της Γνώσης. Επανάσταση στη Τεχνολογία, επανάσταση στη Κοινωνία, επαναπροσδιορισμός στη Πολιτική.

Το δυσδιάκριτο μεταξύ των ορίων της «δημόσιας σφαίρας» του Habermas και του ιδιωτικού βίου εντείνεται λόγω της αναπαραγωγής των δομών του δημοσίου βίου στον ιδιωτικό. Αναπαραγωγή που εντείνει ο μεγάλος όγκος άχρηστων πληροφοριών με τις οποίες μας βομβαρδίζουν καθημερινά. Ο πυρήνας της προσωπικότητας μας μεταλλάσσεται. Το δικαίωμα στην ενημέρωση γίνεται μπούμερανγκ. Τα ΜΜΕ έχουν μετατρέψει την είδηση σε κουτσομπολιό. Το ενδιαφέρον έχει μετατραπεί σε κακώς εννοούμενη κοινωνική κριτική. Θέσεις δεν υπάρχουν ούτε προβάλλονται. Τελικά, στην εποχή της πληροφορίας ποιος αποφασίζει τι είναι πληροφορία; Μήπως το διαδίκτυο αποτελεί το καλύτερο τρόπο σήμερα διαχείρισης και φλτραρίσματος της πληροφορίας; Μήπως το διαδίκτυο αποτελεί για το πολίτη το καλύτερο μέσο αντίδρασης στη προσπάθεια αλλοτρίωσης του;

Το Διαδίκτυο δεν είναι αυτοσκοπός. Το διαδίκτυο δεν είναι μόνο εργαλείο επικοινωνίας αλλά και τρόπος έκφρασης της Κοινωνίας των πολιτών η οποία διαβουλεύεται, συζητά, γνωρίζεται, αυτοοργανώνεται, αυτορρυθμίζεται, ερωτεύεται και διεκδικεί. Χειραγωγείται όμως; Όπως πολλοί επιχειρούν να το πράξουν;

Η Κοινωνία των πολιτών πλέον διεκδικεί το ρόλο της στο Δημόσιο Χώρο και τμήμα μιας Δημόσιας εξουσίας μέσω του Διαδικτύου. Eforum, Χώρος διαλόγου Πολιτών Χολαργού, Συμμαχία ενάντια στο πόλεμο, διάφορα άλλα blogs και portals με ακτιβίστικη ή όχι διάθεση αμφισβητούν, αντιδρούν, προστατεύουν, προτείνουν και συμμετέχουν. Οι e-διαδηλώσεις και οι e-κινητοποιήσεις αποτελούν πλέον τον κανόνα στη σημερινή εποχή. Μήπως λοιπόν βρίσκεται σε εξέλιξη η δημιουργία μιας νέας δύναμης διαμορφωτών κοινής γνώμης ξένης προς τα παραδοσιακά πρότυπα στα οποία είχαμε συνηθίσει; Και όπως ανάφερε, σε παράλληλη εκδήλωση στα πλαίσια του πρόσφατου Συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ, ο κορυφαίος blogger και πολιτικός ακτιβιστής John Aravosis, στην Αμερική υπάρχουν παραδείγματα που πολιτικές καριέρες καταστράφηκαν ή ενισχύθηκαν μετά από δράσεις των bloggers και ζητήματα που αυτοί ανέδειξαν.

Και το παραμύθι συνεχίζεται. Και το τέλος του δεν είναι ορατό. Γιατί απλά δεν υπάρχει. Η Τεχνολογία τρέχει , η κοινωνία τρέχει. Η πολιτική ακολουθεί; Μήπως τα κόμματα μοιάζουν λίγο με τις γιαγιάδες με τα μαύρα των παιδικών μου χρόνων;


* Απόσπασμα από την εισήγηση του γράφοντα στο Εργαστήριο «Διαδίκτυο: νέες μορφές κοινωνικής & πολιτικής οργάνωσης και συμμετοχής» που πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια του 8ου Συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ.

Δευτέρα 24 Μαρτίου 2008

Η Αυτορρύθμιση των φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών

Οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, ή κατά το συγχωρεμένο φίλο μου Νικήτα Λιοναράκη τα Μη κρατικά υποκείμενα, έχουν το τελευταίο διάστημα δραστηριοποιηθεί δυναμικά στη χώρα μας διεκδικώντας τον ρόλο που πραγματικά τους ανήκει. Των φορέων δηλαδή, που εκπροσωπούν το Δημόσιο Συμφέρον. Η καμπάνια των 800 και πλέον ΜΚΟ για την συνταγματική αναβάθμιση της Κοινωνίας των πολιτών και των Οργανώσεων της και η επιτυχημένη πρώτη φάση του εγχειρήματος επιβεβαιώνουν την αναγκαιότητα της παρέμβασης τους στα Δημόσια Δρώμενα. Οι παραδοσιακοί κρατικοποιημένοι φορείς , κόμματα και συνδικάτα, και ο ανταγωνισμός τους για τη νομή της εξουσίας γέννησε τον επαγγελματισμό και ο επαγγελματισμός οδηγεί στη στρεβλή διαχείριση καταστάσεων και προβλημάτων χωρίς όραμα και στόχους. Η αντιπροσωπευτική Δημοκρατία χωρίς την ουσιαστική συμμετοχή της Κοινωνίας των Πολιτών οδηγεί στη ρήξη ή στον εξανδροπισμό.

Έρευνες που είδαν πρόσφατα το φως της Δημοσιότητας (βλέπε και άρθρο Γιώργου Βερνίκου στα Νέα της 01.12.06) δείχνουν ότι οι πολίτες κατά 75% εμπιστεύονται τις ΜΚΟ, σε αντίθεση με τα κόμματα που τα εμπιστεύεται ένα ποσοστό μόλις 16%. Η γυναίκα του Καίσαρα όμως δεν αρκεί να φαίνεται τίμια , αλλά θα πρέπει να είναι κιόλας. Για να μπορέσουν οι ΜΚΟ να παίξουν με το πραγματικό ρόλο τους σαν φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών, ώστε να μην απαξιωθούν και αυτές , θα πρέπει δημιουργήσουν και να συντηρήσουν οι ίδιες μηχανισμούς που να εξασφαλίζουν την αξιοπιστία τους. Αλλιώς η νοσταλγία που αγκάλιασε τα παλαιά κόμματα και τις ιδεολογίες θα περιλάβει ύστερα από λίγα χρόνια και αυτές.

Οι ΜΚΟ θα κληθούν να απαντήσουν άμεσα σε ερωτήματα που τίθενται ή θα τεθούν τόσο καλοπροαίρετα όσο και κακοπροαίρετα ,για να μη δημιουργηθεί σκεπτικισμός στους πολίτες που θα ακυρώσει τις δράσεις τους.
· Γίνεται απολογισμός δράσεων στα μέλη και στη κοινωνία;
· Ποια είναι τα κριτήρια εισδοχής και απομάκρυνσης μελών;
· Εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα των δράσεων τους;
· Υπάρχει Ανεξαρτησία λειτουργίας από κρατικούς ή διακρατικούς φορείς και πολιτικά κόμματα;
· Παρέχονται Δεσμεύσεις απέναντι στις Επιχειρήσεις και στους Φορείς της Πολιτείας και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που στηρίζουν τις δράσεις τους;
· Έχει καθοριστεί μέγιστο όριο χρηματοδοτήσεων από Νομικά ή φυσικά πρόσωπα, επιχειρήσεις, κρατικούς –διακρατικούς ή διεθνείς φορείς ;
· Υπάρχουν ίδιοι πόροι από συνδρομές μελών;
· Υπάρχει διαφάνεια στη διαχείριση των πόρων;
· Έχει καθοριστεί το ποσοστό μεταξύ των εθελοντών και των επαγγελματιών;
· Υπάρχει Σεβασμός των νόμων του κράτους και πλήρης εφαρμογή τους στο εσωτερικό των οργανώσεων; (Υγιεινή και Ασφάλεια, Ασφάλιση προσωπικού, Απολύσεις κλπ.)
· Υπάρχουν αποδείξεις για την ενεργό συμμετοχή των πληθυσμιακών ομάδων για τις οποίες εργάζονται;
· Γίνονται διακρίσεις (εξ αιτίας του φύλου, της φυλής, του θρησκεύματος ή άλλων λόγων) και δεν είναι αποδεκτές οι ιδιαιτερότητες στην εσωτερική λειτουργία τους;
· Υπάρχει καταγεγραμμένο όραμα για την προώθηση και την αναβάθμιση της Κοινωνίας των πολιτών και έλεγχος αποτελεσματικότητας;

Σε όλα αυτά τα ερωτήματα θα πρέπει να απαντήσουν οι ίδιες. Ο Κώδικας Αρχών ή Δεοντολογίας ή ηθικής ή όπως αλλιώς θα αποκαλείται, πρέπει να είναι προϊόν αυτορρύθμισης τους , τόσο για λόγους ηθικούς αφού οι ΜΚΟ είναι φορείς δημιουργήματα του εθελοντισμού των πολιτών, όσο και για λόγους κανονιστικούς αφού υπηρετώντας το Δημόσιο Συμφέρον η λειτουργία τους δεν είναι δυνατόν να καθορίζεται με διατάξεις που δημιουργήθηκαν από φορείς τους οποίους ελέγχει. Η Αξιολόγηση, η Λογοδοσία και ο Έλεγχος θα πρέπει να πραγματοποιείται από τα μέλη τους που είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα με τη λειτουργία και τη δράση τους. Τελικά ο κριτής της αποτελεσματικότητας τους είναι η ίδια η Κοινωνία.

Τα πολιτικά κόμματα, κακώς κατά την άποψη μου, βλέπουν ανταγωνιστικά το ρόλο των ΜΚΟ και τη συμμετοχή τους στα κοινωνικά δρώμενα. Προσπαθούν να ποδηγετήσουν τους φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών είτε εντάσσοντας αυτές στους μηχανισμούς τους (Πιστοποίηση ΜΚΟ από το Καταστατικό του ΠΑΣΟΚ ), είτε προσπαθώντας να τις ελέγξουν ετοιμάζοντας χάρτες κοινωνικής ευθύνης…. (Χάρτα Κοινωνικής ευθύνης της Κοινωνίας των Πολιτών – Έργο Πολιτών βλέπε Κυβέρνηση).

Τις τελευταίες μέρες η Επιστημονική Επιτροπή της Καμπάνιας των 800 ΜΚΟ έφερε προς δημόσια διαβούλευση Προσχέδιο με το τίτλο «Αρχές Προσήλωσης Όλων μας στην Ποιότητα Λειτουργίας και Οργάνωσης Υπηρετώντας τους Σκοπούς μας.» με τον διακριτικό τίτλο «ΑΠΟΠΛΟΥΣ» . Το Προσχέδιο έχει αναρτηθεί στο δικτυακό τόπο της Καμπάνιας (http://www.mkosyntagma.gr/) και διανεμηθεί σε όλα τα μέλη της.

Τι δεν είναι ο ΑΠΟΠΛΟΥΣ;
· Σύστημα Πιστοποίησης των ΜΚΟ
· Σύστημα Διαχείρισης Λειτουργίας που αντικαθιστά τις καταστατικές υποχρεώσεις, τους κανόνες, κώδικες και καλές πρακτικές τις οποίες οι οργανώσεις έχουν υιοθετήσει και ακολουθούν.
· Οικονομικό εργαλείο
· Λεξικό καθορισμού και τυποποίησης των όρων και των πλαισίων του εθελοντισμού.
· Εγχειρίδιο καλών πρακτικών
· Κώδικας χρηστής διοίκησης.

Ο ΑΠΟΠΛΟΥΣ είναι οι κοινά αποδεκτές Αρχές Οργάνωσης, Λειτουργίας και Δράσεων των ΜΚΟ, που θα συμμετάσχουν στη δημιουργία τους, θα τις αποδεχθούν εθελοντικά και θα δεσμευθούν να τις εφαρμόσουν με συνέπεια - στο σύνολό - τους σταδιακά. Οι Αρχές αυτές είναι :
· Όραμα και Αποστολή
Υπάρχουμε, γιατί υπάρχει η αναγκαιότητα οι πολίτες να δρουν στη δημόσια σφαίρα με τρόπο εθελοντικό και άμεσο, χωρίς αντιπροσώπευση, χωρίς διαμεσολάβηση, με σκοπό την υλοποίηση κοινωνικά ωφέλιμων δράσεων. Η οργάνωσή μας έχει ξεκάθαρη κατεύθυνση, όραμα και αποστολή.
· Ανεξαρτησία, Διαφάνεια και Λογοδοσία
Εμείς οι ίδιοι αποφασίζουμε για τους σκοπούς, στόχους και δράσεις μας. Η οργάνωση μας είναι ανεξάρτητη και διαφανής στη λειτουργία της. Επιδιώκουμε τον ειλικρινή διάλογο. Λογοδοτούμε στην κοινωνία και ελεγχόμαστε από την κοινωνία.
· Υπεύθυνη Οργάνωση και Λειτουργία
Διαχειριζόμαστε την οργάνωσή μας με ένα συγκροτημένο πλέγμα κανόνων και διαδικασιών στις αποφάσεις και την υλοποίηση δράσεων. Βασιζόμαστε σε πραγματικά δεδομένα και στοιχεία. Δύναμή μας είναι η αφοσίωση και η ανάπτυξη των ανθρώπων μας.
· Προσήλωση στην Αποτελεσματικότητα. Κοινωνική και Περιβαλλοντική Υπευθυνότητα
Στη λειτουργία και τις δράσεις μας βάζουμε τον πήχη ψηλά. Επιδιώκουμε χειροπιαστά και μετρήσιμα αποτελέσματα τα οποία ικανοποιούν τις προσμονές των μελών μας και όλων των συμμετόχων μας στην κοινωνία. Πρώτοι εμείς δίνουμε το παράδειγμα και ενθαρρύνουμε όλους, να ξεπεράσουν τα ισχύοντα νομικά και κανονιστικά πλαίσια στον Κοινωνικό και Περιβαλλοντικό τομέα.
· Συνεχής Βελτίωση και Καινοτομία
Αμφισβητούμε δημιουργικά την κατεστημένη τάξη των πραγμάτων και αντιλήψεων. Φέρνουμε αλλαγές χρησιμοποιώντας τη μάθηση και τη νέα γνώση για να δημιουργήσουμε ευκαιρίες καινοτομίας και βελτίωσης.
· Ανάπτυξη Συνεργασιών
Αναπτύσσουμε και διατηρούμε συνεργασίες που προσθέτουν αξία στις δράσεις μας. Αναγνωρίζουμε την αναγκαιότητα, να δημιουργούμε και να ανήκουμε σε δίκτυα. Προάγουμε μια νέα αντίληψη συνεργασίας αλλά και στοιχειοθετημένης απόδοσης ευθυνών στον κοινωνικό τομέα, καθώς επίσης και στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα.

Με βάση το Χρονοδιάγραμμα που είχε καθοριστεί η διαδικασία διαβούλευσης περιλάμβανε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση που ήδη έχει ολοκληρωθεί , μετά την επίσημη δημοσίευση του ΑΠΟΠΛΟΥ και την ενημέρωση όλων των μελών της καμπάνιας για το προσχέδιο, περιλάμβανε την καταγραφή των παρατηρήσεων και των προτάσεων. Στη δεύτερη φάση στην οποία βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή πραγματοποιείται εκ νέου διαβούλευση προκειμένου να οριστικοποιηθεί το Τελικό σχέδιο. Το Οριστικό σχέδιο θα αποσταλεί στις ΜΚΟ για έγκριση και αποδοχή από τα διοικητικά τους όργανα.

Ο ΑΠΟΠΛΟΥΣ είναι η πρώτη πρακτικά προσπάθεια της σύνθεσης των ιδιαιτεροτήτων των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται και λειτουργούν στον Ελληνικό χώρο, μέσω της αυτορρύθμισης, με σκοπό τη διάλυση του σκεπτικισμού και τη διαφύλαξη του μη κυβερνητικού χαρακτήρα τους. Η αυτορρύθμιση θα πρέπει να αποτελέσει για το επόμενο διάστημα μέσω της δημόσιας κρίσης και διαβούλευσης του ΑΠΟΠΛΟΥ την πρώτη προτεραιότητα των ΜΚΟ και την απάντηση τους στις επιχειρούμενες «ελέω θεού» ποδηγετήσεις της Κοινωνίας των Πολιτών. Η εμπιστοσύνη που παρέχεται μέχρι τώρα από τη κοινωνία προς αυτές πρέπει να τεκμηριωθεί και να αποδειχθεί. Ο Απόπλους για το συνεχές ταξίδι της αυτορρύθμισης των ΜΚΟ μόλις αρχίζει.