Ο ρόλος των ΜΚΟ στην Κοινωνική Οικονομία και τη διαμόρφωση πολιτικής

«Λαμβάνοντας υπόψη ότι η κοινωνική οικονομία αντιπροσωπεύει 10% του συνόλου των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων ήτοι 2 εκατομμύρια επιχειρήσεις, ή 6% της συνολικής απασχόλησης και έχει αυξημένες δυνατότητες να δημιουργεί και να διατηρεί σταθερή απασχόληση, ιδίως επειδή δεν υπάρχει πιθανότητα να μετεγκατασταθούν οι εν λόγω δραστηριότητες, ως εκ της φύσεώς τους,…..»

Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 19ης Φεβρουαρίου 2009 σχετικά με την κοινωνική οικονομία

Αλλά τι είναι όμως στη πραγματικότητα η Κοινωνική Οικονομία;
Είναι η αλήθεια η δικιά μας ή η αλήθεια των άλλων;
Και ποιοι είμαστε εμείς και ποιοι οι άλλοι;
Ποιος κατέχει την υπέρτατη αλήθεια;

Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που καλείται να απαντήσει ο κάθε καλόπιστος αναλυτής του θέματος. Και αν καταφέρει να τα απαντήσει θα γεννηθούν αυτόματα και νέα ερωτήματα.

Η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό τη κότα;
Φιλανθρωπία ή δωρεά;
Δωρεά ή επιχορήγηση;
Επιχορήγηση ή επιδότηση
Επιδότηση ή έρανος;
Έρανος ή διεκδίκηση;
Διεκδίκηση ή αναδιανομή;
Φιλελευθερισμός ή σοσιαλδημοκρατία;

Η κοινωνική οικονομία τα τελευταία χρόνια παρά τα πολλά ερωτηματικά που τη συνοδεύουν αναδεικνύεται σαν το μοναδικό πρωταγωνιστή στο χώρο ανάμεσα στο Δημόσιο και το Ιδιωτικό. Εκεί ακριβώς που βρίσκεται και το πεδίο δράσης της Κοινωνίας των Πολιτών. Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης, η τεχνολογική επανάσταση, οι παγκοσμιοποίηση και η εξωστρέφεια των αγορών, όχι μόνο δεν κατάφεραν να επιλύσουν τα ζωτικά προβλήματα της ύπαρξης μας, αλλά δημιούργησαν και άλλα με αποτέλεσμα να οδηγήσουν πολλούς συμπολίτες μας τόσο στις αναπτυγμένες χώρες όσο και στις αναπτυσσόμενες στο περιθώριο της κοινωνικής, πολιτιστικής και οικονομικής ζωής.

Η παγκόσμια οικονομική κρίση την οποία σήμερα όλοι υφιστάμεθα, αλλά και πριν από αυτή, το έλλειμμα κοινωνικής συνοχής είχε κάνει αισθητή τη παρουσία του. Το μεγάλο κενό που δημιουργείται ανάμεσα στην Αγορά- Ιδιωτικό τομέα «Πρώτος Τομέας της Οικονομίας και στο Δημόσιο «Δεύτερος Τομέας» καλείται και πρέπει από τη φύση της να το καλύψει η Κοινωνία των Πολιτών με τη δημιουργία ενός Τρίτου Τομέα. Ο Τρίτος αυτός τομέας έχει ήδη εμφανιστεί υπό τη μορφή αστικών ή αγροτικών συνεταιρισμών, διαφόρων Ιδρυμάτων, πολιτιστικών, περιβαλλοντικών ή φιλοζωικών συλλόγων και ηθικών ή πράσινων τραπεζών ή και μικροπιστωτικών φορέων. Τα κύρια χαρακτηριστικά των επιχειρήσεων αυτών είναι ο εθελοντισμός , η αλληλεγγύη και η άμεση δημοκρατία.

Ο Τρίτος Τομέας, ή αλλιώς πως, «Κοινωνική Οικονομία» ή κάτι παρόμοιο αφού όπως θα δούμε στη συνέχεια απαντάται και με άλλες ονομασίες προσπαθεί να εντάξει στην αγορά εργασίας τις ευπαθείς κοινωνικές ομάδες που τώρα βρίσκονται στα όρια της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού. Αλλά και στη στήριξη δραστηριοτήτων που διευρύνουν ην έννοια του κοινού καλού όπως η στήριξη περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων. Δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας ώστε να αξιοποιηθούν τα άτομα που ο πρώτος τομέας τα θεωρεί μη παραγωγικά ή μη ικανά για εργασία. Ο Τρίτος τομέας στηρίζεται πρωτευόντως στο Κοινωνικό κεφάλαιο και δευτερευόντως στο Οικονομικό. Το κοινωνικό κεφάλαιο εκπροσωπείται κύρια, προφυλάσσεται και αναδεικνύεται από τους φορείς της Κ.τ.Π. τις ΜΚΟ και τις εθελοντικές οργανώσεις. Το κοινωνικό κεφάλαιο επενδύει στον άνθρωπο, την κοινωνία και το περιβάλλον. Το κοινωνικό κεφάλαιο διέπεται από αξίες και άυλες έννοιες που καθοδηγούν το οικονομικό κεφάλαιο με σκοπό τη δημιουργία κοινωνικού οφέλους. Κάτω από το πρίσμα αυτό η Κοινωνική Οικονομία αποτελεί την έκφραση, την οργάνωση και τη δραστηριοποίηση της Κ.τ.Π στο οικονομικό πεδίο.

Εκτός από το οικονομικό εισόδημα υπάρχει και το κοινωνικό που δυστυχώς σπάνια το αποτιμάμε και σπανιότερα το αναγνωρίζουμε. Όλα είναι θέμα διαφοράς προτεραιοτήτων και αξιών. Αλλά ποιός καθορίζει αυτές;

Έννοιες όπως κοινωνική φροντίδα, αναψυχή, κοινωνικός αποκλεισμός, ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, προάσπιση ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωμάτων, συμμετοχική δημοκρατία, ξένες για το πρώτο τομέα της οικονομίας και σχετικά άγνωστες ως φοβικές στο κράτος πρόνοιας αποτελούν το κύριο χώρο ανάπτυξης του τρίτου τομέα αφού οι έννοιες αυτές ταυτίζονται με τις ανάγκες της κοινωνίας και είναι ξένες στο κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο. Οικονομικό μοντέλο που ο τρίτος τομέας δεν έρχεται να γκρεμίσει όπως πολλοί θεωρητικοί της «επανάστασης» θα επιθυμούσαν, αλλά έρχεται να διορθώσει, να συμπληρώσει και να βελτιώσει.

Η ευρύτητα και η ασάφεια βέβαια που υφίστανται σχετικά με την έννοια της κοινωνικής οικονομίας γεννά και τα ερωτηματικά, που δεν ξέρω πόσοι από μας είναι έτοιμοι να τα απαντήσουν. Αλλά θα πρέπει να τα απαντήσουμε και μάλιστα γρήγορα και με σαφή τρόπο για να αποδείξουμε το αυτονόητο. Ότι ο άνθρωπος προηγείται του χρήματος. Το χρήμα δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα μέσο για την εξυπηρέτηση του ανθρώπου. Η Κοινωνική Οικονομία αποτελεί μια κοινωνικά προσανατολισμένη λογική της επιχειρηματικότητας.
Αλλά είναι όμως ο νομπελίστας Γιουννούς και η τράπεζα που ίδρυσε στην Ινδία σαν τράπεζα των φτωχών, που πρόσφατα βραβεύτηκε και μάλιστα στη χώρα μας από το EFQM το ευρωπαϊκό μοντέλο επιχειρηματικής αριστείας, πραγματικά μέρος της Κοινωνικής οικονομίας;

Εκφράζει οπωσδήποτε μια επιχειρηματική πολιτική χαμηλού οικονομικού κέρδους την κοινωνική οικονομία;

Η Συνεταιριστική επιχειρηματικότητα είναι απαραίτητα και πάντα μέρος της κοινωνικής οικονομίας;

Οι χρηματοδοτούμενες από το κράτος ΜΚΟ αποτελούν μορφές κοινωνικών επιχειρήσεων;

Ο όρος "κοινωνική οικονομία" που έχει επικρατήσει σήμερα πρωτοεμφανίστηκε στο γαλλικό δίκαιο στις αρχές της δεκαετίας του 1980. Άλλοι όροι που καλύπτουν το ίδιο αντικείμενο ή υπονοούν μια εξειδικευμένη μορφή του, που χρησιμοποιούνται διεθνώς είναι και οι παρακάτω:

Τρίτο Σύστημα
Τρίτος Τομέας της Οικονομίας
Μη Κερδοσκοπικός Τομέας της Οικονομίας
Τομέας της Κοινωνικής Οικονομίας
Αλληλέγγυα Οικονομία
Οικονομία της Αλληλεγγύης
Οικονομία της Ανάπτυξης
Οικονομία της κοινότητας
Συμμετοχική Οικονομία
Ηθική Οικονομία
Λαϊκή Οικονομία
Αφιλοκερδής Τομέας
Αχρήματη Οικονομία
Οικονομία της εργασίας

Η Κοινωνική Οικονομία υπό την ευρεία έννοια του όρου αγκαλιάζει τόσο το παραγωγό όσο και το καταναλωτή. Η αλληλέγγυα οικονομία με τη στενή έννοια του όρου προσανατολίζεται κύρια στο καταναλωτή. Ή στη συνευθύνη –συμμετοχή του καταναλωτή στη παραγωγική διαδικασία με την έννοια της προεξοφλιμένης κατανάλωσης στη βάση αμοιβαιων συμφωνιών μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών. (associative economy) Δεν θεωρώ ότι είναι σκόπιμο να διαχωρίζουμε τους όρους και τους ρόλους των εννοιών τουλάχιστον για τη φάση τη σημερινή, που ψάχνουμε να βρούμε ένα τρίτο ποιο ανθρώπινο σύστημα. Το να αναλισκόμαστε σε εννοιολογικές ερμηνείες και να εξαντλούμε τις δυνάμεις μας σε άσκοπες ατέρμονες συζητήσεις για το ποιος όρος αποδίδει καλύτερα το τρίτο τομέα της οικονομίας σημαίνει ότι ξεχνούμε τον ανθρώπινο προσανατολισμό του. Άλλωστε και ο παραγωγός είναι εξίσου πολίτης της κοινωνίας μας με το καταναλωτή και έχει τα ίδια ανθρώπινα δικαιώματα.

Η Κοινωνική Οικονομία αποτελεί από μόνη της μια σημαντική καινοτομία και οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο χώρο αυτό αποτελούν φορείς καινοτομίας. Ταυτόχρονα οι επιχειρηματικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στο τρίτο τομέα στηρίζονται και αυτές στη καινοτομία. Εφαρμόζουν καινοτόμες μορφές οργάνωσης της εργασίας, π.χ. για να μπορούν να εργαστούν άτομα με αναπηρίες. Ο Εθελοντισμός αποτελεί πλέον από μόνος του μέρος του κοινωνικού κεφαλαίου, αφού πλέον πέρασε από τη διάσταση της κοινωνικής αλληλεγγύης στη διάσταση της ανταποδοτικότητας. Στα πλαίσια αυτά η Κοινωνική Οικονομία χρειάζεται τον εθελοντισμό για να μπορέσει να αναπτυχθεί και σε τομείς όπως ο πολιτισμός, το περιβάλλον και η κοινωνική φροντίδα.

Βασικός μοχλός και κινητήρια δύναμη της Κοινωνικής Οικονομίας είναι η κοινωνική επιχειρηματικότητα που λειτουργεί σαν παράγοντας μόχλευσης των καινοτόμων ή μη ιδεών, του εθελοντισμού, των αξιών της κοινωνίας και των ανθρώπων που την αποτελούν, του περιβάλλοντος και του πολιτισμού. Με αυτό τον τρόπο οι κοινωνικές επιχειρήσεις συνδράμουν στη κοινωνική ανάπτυξη και συνοχή, αφού από τη μία μεριά μπορούν να εντάξουν στις παραγωγικές δυνάμεις της κοινωνίας άτομα τα οποία βρίσκονταν σε συνθήκες αποκλεισμού και από την άλλη παράγουν προϊόντα ή υπηρεσίες με έντονο κοινωνικό χαρακτήρα για τα οποία δεν ενδιαφέρονται ή δεν μπορούν να παράξουν οι κλασσικές επιχειρήσεις του πρώτου τομέα. Παρότι η κοινωνική επιχειρηματικότητα δεν απογράφεται πλήρως στο λογιστικό κύκλο της παραγωγής και της οικονομίας, εντούτοις όπως είδαμε και στην εισαγωγή σύμφωνα με τις διαπιστώσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προσφέρει τόσο στο τομέα της απασχόλησης όσο και στο τομέα του ΑΕΠ.

Οι πρώτες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στα πλαίσια της Κοινωνικής Οικονομίας εμφανίστηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα με τη μορφή συνεταιριστικών επιχειρήσεων, φορέων αλληλοβοήθειας ή ιδρυμάτων κύρια στις αναπτυγμένες οικονομικά χώρες. Οι επιχειρήσεις αυτές λειτούργησαν με τη νομική μορφή του συνεταιρισμού ή της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρίας. Το κύριο χαρακτηριστικό όλων αυτών των επιχειρήσεων αποτέλεσε και αποτελεί η επιδίωξη τους να παράγουν προϊόντα ή υπηρεσίες στα μέλη τους ή στη κοινότητα με βασικό στόχο όχι την αποκόμιση κέρδους αλλά με προτεραιότητα τη προσφορά στο άτομο και την εργασία.

Οι επιχειρήσεις κοινωνικής οικονομίας ή υπό μία άλλη έννοια επιχειρήσεις της αλληλεγγύης, βασιζόμενες στην καινοτομία, επεκτάθηκαν σε νέα πεδία δραστηριοτήτων όπως σε υπηρεσίες γειτνίασης, αναδόμησης προβληματικών συνοικιών, βοήθειας ηλικιωμένων ατόμων και των ατόμων με ειδικές ανάγκες, επαγγελματικής ενσωμάτωσης ατόμων χαμηλού μορφωτικού επιπέδου καθώς και στο εμπόριο, την ηθική και αλληλέγγυα χρηματοδότηση, την περιβαλλοντική διαχείριση αποβλήτων κ.α. Η βασική δύναμη αυτού του είδους επιχειρηματικών σχημάτων είναι η αλληλοϋποστήριξη τους και η αλληλεγγύη των μελών τους. Βέβαια η Κοινωνική Οικονομία δεν πρέπει να θεωρείται απλά ως ένα ακόμη μέσο για την εξασφάλιση θέσεων εργασίας και μάλιστα πολλές φορές με παχυλές αμοιβές, αλλά κύρια ως ένα μέσο για τη κάλυψη των αναγκών για κοινωνικές υπηρεσίες. Πολλές φορές έχουμε δείγματα καταστρατήγησης του θεσμού των αστικών μη κερδοσκοπικών εταιριών αφού σαν κοινωνική προσφορά κάποιοι θεωρούν την επαγγελματική εξασφάλιση των στελεχών τους.

Οι δραστηριότητες που αφορούν το πεδίο δράσης των κοινωνικών επιχειρήσεων μπορεί να διαχωριστούν σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Τις κοινωνικοοικονομικές και τις κοινωνικοπολιτικές. Για τις πρώτες έχουμε ήδη μιλήσει. Όσον αφορά τις δεύτερες σύμφωνα με το τελικό κείμενο των διεθνών συναντήσεων για την παγκοσμιοποίηση της αλληλεγγύης (Κεμπέκ, 9-12 Οκτωβρίου 2001) "ο τρίτος τομέας δεν καλύπτει μόνο κοινωνικοοικονομικές ανάγκες, ή ακόμα κοινωνικοπολιτισμικές, αλλά και κοινωνικοπολιτικές (κοινωνικού μετασχηματισμού). " Με άλλα λόγια δεν αρκεί η στείρα αντίσταση στην παγκοσμιοποίηση και στις επιπτώσεις της με ευχολόγια, αλλά απαιτείται ταυτόχρονα η δημιουργία εναλλακτικών πολιτικών σχεδίων δράσης.

Σε γενικές γραμμές οι κοινωνικές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στα παρακάτω πεδία:
¨ Τοπική ανάπτυξη
¨ Κοινωνική ενσωμάτωση και μπλοκάρισμα κοινωνικού αποκλεισμού
¨ Βιώσιμη οικονομία
¨ Περιβαλλοντική οικονομία
¨ Πρόληψη κοινωνικών ανισοτήτων
¨ Ενίσχυση των κοινωνικών αξιών και ενδυνάμωση του κοινωνικού κεφαλαίου
¨ Ανάπτυξη δημοκρατικών και συμμετοχικών δομών
¨ Τουρισμός
¨ Πολιτισμός
¨ Αθλητισμός
¨ Διαδίκτυο

Δυστυχώς όμως όπως σε κάθε γόνιμη και καλή προσπάθεια αστάθμητοι ή σταθμισμένοι παράγοντες εισχωρούν και επιδιώκουν να αλλάξουν το προσανατολισμό με σκοπό το ίδιο πονηρό όφελος. Δεν είναι πάρα πολύ δύσκολο να αναπτυχθούν μέσα από τις επιχειρήσεις της Κοινωνικής Οικονομίας μορφές παραοικονομίας. Αν δεν ακολουθηθούν κάποιοι κοινά αποδεκτοί κανόνες όπως για παράδειγμα κάποια πρότυπα, κώδικες δεοντολογίας, μοντέλα και δεν λειτουργήσει μια κάποια αξιολόγηση όπως γίνεται στις επιχειρήσεις της αγοράς ή στις οικονομικές δραστηριότητες του δημόσιου τομέα, τότε κινδυνεύει όχι μόνο η αξιοπιστία των φορέων της Κ.τ.Π που δραστηριοποιούνται στη Κοινωνική Οικονομία, αλλά και η ίδια η Κ.τ.Π. Ο «Απόπλους» στη τελική του μορφή, σαν προϊόν αυτορύθμισης, είναι μια προσπάθεια και προς τη κατεύθυνση αυτή και θα μπορεί να υιοθετηθεί από τις κοινωνικές επιχειρήσεις.

Αποτελεί επομένως η Κοινωνική Οικονομία διέξοδο για το μέλλον;

Θα καταφέρουμε ως Κ.τ.Π να μη χάσουμε τη μεγάλη ευκαιρία και τη πρόκληση της νέας εποχής;

Οι κοινωνικές επιχειρήσεις βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε μια συνεχή αναζήτηση της αναγνώρισης της προσφοράς τους τόσο από το Κράτος στο οποίο και δραστηριοποιούνται όσο και από την κοινωνία στο σύνολό της. Ο Α. Giddens γράφει χαρακτηριστικά: «Η κυβέρνηση μπορεί να ενεργεί σε συνεργασία με φορείς της κοινωνίας των πολιτών, ώστε από κοινού να προάγουν την ανανέωση και την ανάπτυξη της κοινότητας. Την οικονομική βάση αυτής ακριβώς της συνεργασίας αποκαλώ νέα μεικτή οικονομία. Η οικονομία αυτή μπορεί να είναι αποτελεσματική μόνο αν εκσυγχρονιστούν σε βάθος οι ήδη υπάρχοντες θεσμοί πρόνοιας».

Οι επιχειρηματικές πρωτοβουλίες της κοινωνικής οικονομίας δίνουν τη μάχη της αγοράς και για αυτό οφείλουν να είναι ανταγωνιστικές. Δεν φιλοδοξούν να αντικαταστήσουν τους παραδοσιακούς τομείς της Οικονομίας αλλά πρέπει να πολεμούν με τα ίδια όπλα. Δεν φιλοδοξούν να υποκαταστήσουν τις δημόσιες πολιτικές, αλλά να τις συμπληρώσουν και να τις βοηθήσουν ώστε να καλυφθούν οι συλλογικές και ατομικές ανάγκες με την αξιοποίηση των προκλήσεων και των ευκαιριών που αδυνατούν να διαχειρισθούν το κράτος και η αγορά. Οι επιχειρήσεις του τρίτου τομέα παράγουν οικονομική και κοινωνική προστιθέμενη αξία, συνδυάζοντας έσοδα από τη λειτουργία τους με την εθελοντική προσφορά πολιτών που συμμερίζονται τις ίδιες αξίες.

Η Κοινωνική Οικονομία περιλαμβάνεται στην ευρύτερη έννοια της πράσινης οικονομίας. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις έχουν τη σοβαρότερη συμβολή στην πράσινη ανάπτυξη, αφού αντιπροσωπεύουν το κοινωνικό κεφάλαιο. Το κατά πόσον αυτό είναι διαθέσιμο δεν εξαρτάται μόνο από το όποιο κράτος ή και τους τεχνοκράτες της ιδιωτικής Οικονομίας, αλλά και από την ίδια τη Κοινωνία των Πολιτών. Στη χώρα μας τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι φορείς της Κοινωνικής Οικονομίας έχουν κυρίως νομοθετικό και χρηματοοικονομικό χαρακτήρα. Αναφέρουμε κάποια ενδεικτικά:
¨ Απουσία νομοθετικού πλαισίου τόσο για τον τρίτο τομέα όσο και για τις κοινωνικές επιχειρήσεις Μόνη εξαίρεση αποτελούν οι κοινωνικοί συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης του Ν. 2716/99.
¨ Έλλειψη μηχανισμών χρηματοδότησης που εντείνεται από την απουσία νομοθετικού και χρηματοδοτικού πλαισίου για τις κοινωνικές επιχειρήσεις για εναλλακτικές πιστώσεις.
¨ Έλλειψη πληροφόρησης της αγοράς
¨ Έλλειψη στήριξης των προϊόντων και των υπηρεσιών των κοινωνικών επιχειρήσεων από τους καταναλωτές
¨ Απουσία τεχνογνωσίας εμπειρίας και κατάρτισης για την υποστήριξη των κοινωνικών επιχειρήσεων.
¨ Απουσία κοινωνικού μάνατζμεντ.
¨ Μη επαρκείς ρυθμίσεις για τη προώθηση της απασχόλησης συμπολιτών μας, οι οποίοι βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό.
¨ Έλλειψη πολιτικής βούλησης για την εφαρμογή αποφάσεων της Ε.Ε.
¨ Αδιαφορία των τοπικών αρχόντων (Τοπική και Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση)
¨ Αδιαφορία και άγνοια των διάφορων συνδικαλιστικών φορέων
¨ Μη ευαισθητοποίηση των πολιτών.
¨ Έλλειψη δικτύωσης για την ανάπτυξη κοινών και συναφών επιχειρηματικών δράσεων και πρωτοβουλιών.
Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια κυρίως μέσα από την Κοινοτική πρωτοβουλία EQUAL, παρατηρείται μια κάποια δραστηριότητα και δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων. Αναπτύχθηκαν και λειτουργούν στη χώρα μας μέσω των σχεδίων δράσης του προγράμματος, Κοινωνικοί Συνεταιρισμοί Περιορισμένης Ευθύνης (ΣΥΝΕΡΓΙΑ), γυναικείοι αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί (ΕΝΕΡΓΟΙ ΠΟΛΙΤΕΣ), γυναικείες κοινωνικές επιχειρήσεις (DIONI II), κοινωνικό franchising (ΠΕΙΡΑΝ), κοινωνικές επιχειρήσεις με τη συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης (Σύμφωνο Προώθησης στην Αιτωλοακαρνανία), επιχειρήσεις για την απασχόληση ατόμων με αναπηρίες (Προοπτική Ζωής) και οι θερμοκοιτίδες επιχειρήσεων εμπορίας βιολογικών προϊόντων (ΣΥΝ-ΕΠΙΧΕΙΡΩΝΤΑΣ). Δυστυχώς στο πρόγραμμα αυτό μόνο το 19% των φορέων ήταν κοινωνικοί φορείς και κοινωνικές επιχειρήσεις.

Στο τομεακό επιχειρησιακό πρόγραμμα «Ανάπτυξη του Ανθρώπινου Δυναμικού» στα πλαίσια του ΕΣΠΑ (2007-2013) έχουν ενταχθεί αρκετά εργαλεία που θα βοηθήσουν τις επιχειρήσεις της κοινωνικής οικονομίας αφού το πρόγραμμα περιλαμβάνει την ενίσχυση της προσαρμοστικότητας του ανθρώπινου δυναμικού και των επιχειρήσεων. Ποιό συγκεκριμένα το πρόγραμμα μπορεί να καλύψει :
¨ Την διευκόλυνση της πρόσβασης στην απασχόληση.
¨ Την εδραίωση της μεταρρύθμισης στον τομέα της Ψυχικής Υγείας, την ανάπτυξη της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και προάσπιση της Δημόσιας Υγείας του πληθυσμού.
¨ Την ενίσχυση της απασχόλησης των γυναικών των νέων, των εργαζόμενων μεγαλύτερης ηλικίας και των ευάλωτων ομάδων.
¨ Την προώθηση της ισότιμης πρόσβασης στην αγορά εργασίας, καθώς και τη μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού και ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής.
Ένας δεύτερος χρηματοδοτικός μηχανισμός στα πλαίσια του ΕΣΠΑ που ενδιαφέρει τις κοινωνικές επιχειρήσεις είναι και το επιχειρησιακό πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα 2007-2013»

Αλλά πόσοι από τους φορείς της Κ.τ.Π. είναι πληροφορημένοι και προετοιμασμένοι ώστε να ενταχθούν σαν δικαιούχοι στο πρόγραμμα αυτό;

Η διάχυτη εντύπωση που επικρατεί αυτή τη στιγμή, είτε στην οργανωμένη , είτε στην ελεύθερη κοινωνία, ότι οι ΜΚΟ αποτελούν μόνο δομές κοινωνικής κριτικής και ρήξης, υποδηλώνοντας με αυτό τον τρόπο τα αδιέξοδα του καπιταλισμού, αδικεί και τις ΜΚΟ και τον εθελοντισμό. Οι οργανώσεις της Κ.τ.Π. στη χώρα μας δυστυχώς παρά τον ενσωματωμένο εθελοντισμό και τους θεσμούς αλληλεγγύης που περιέχουν δεν έχουν πείσει ακόμη για τη θέληση τους να συμμετάσχουν στον οικονομικό κύκλο εργασιών της κοινωνικής οικονομίας. Οι κοινωνικοί πόροι μένουν ανεκμετάλλευτοι στη πατρίδα μας.

Η καμπάνια των 800 ΜΚΟ στο ετήσιο συνέδριο του INAISE της Διεθνούς Ένωσης Οργανισμών Κοινωνικής Οικονομίας εγγράφηκε ως πάρεδρο μέλος τον Μάιο του 2007. Τακτικά μέλη γίνονται μόνο οι οργανισμοί που ασκούν συγκεκριμένη οικονομική δραστηριότητα. Το INAISE είναι ένας διεθνής φορέας στον οποίο συμμετέχουν οργανισμοί που δραστηριοποιούνται σε όλο το φάσμα της κοινωνικής οικονομίας, από τράπεζες με ηθικό ή περιβαλλοντικό προσανατολισμό μέχρι οργανισμούς μικροπιστώσεων ή πράσινους οικοδομικούς συνεταιρισμούς. Θα περίμενε κανείς ότι η εγγραφή αυτή θα λειτουργούσε καταλυτικά για πολλά από τα μέλη της καμπάνιας και θα είχε ήδη ανοίξει το τρίτο δρόμο και στη χώρα μας σε πολλά από αυτά. Αλλά όμως;
Σήμερα, η κοινωνική οικονομία αντιπροσωπεύει το 10% των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων. Απασχολούνται περίπου εννέα εκατομμύρια εργαζόμενοι και καλύπτει το 6 % της συνολικής απασχόλησης. Η Ευρωπαϊκή και η παγκόσμια εμπειρία είναι πλούσια και ο τρίτος δρόμος της Οικονομίας αναπτύσσεται συνεχώς. Στις αρχές του 1990 το μοναδικό κράτος μέλος με ειδική νομοθεσία, όσον αφορά στις κοινωνικές επιχειρήσεις, ήταν Ιταλία. Το 1995 το Βέλγιο συνέταξε σχετικό νόμο και αργότερα ακολούθησαν η Γαλλία, Πορτογαλία, Φινλανδία και Λιθουανία. Στη Γερμανία θεσπίστηκε νόμος για τις επιχειρήσεις οι οποίες απασχολούσαν άτομα με βαριές αναπηρίες. Σε πολλές άλλες χώρες αναπτύσσεται ακόμη σχετικός διάλογος ως προς τη δυνατότητα θέσπισης νόμων, όπως είναι για παράδειγμα η περίπτωση του Ηνωμένου Βασίλειου.
Πολλές από τις επιχειρήσεις του τρίτου τομέα της οικονομίας δραστηριοποιούνται σε γενικές γραμμές στους παρακάτω τομείς :
¨ Συνοικιακές αναπτυξιακές επιχειρήσεις ή συμπράξεις για τη προστασία του περιβάλλοντος και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής (Ολλανδία)
¨ Εκπαίδευση ενηλίκων, υπηρεσίες κατάρτισης (Σουηδία, Φινλανδία, Γερμανία, Βέλγιο)
¨ Ψυχαγωγία και Πολιτισμός (Σουηδία, Λουξεμβούργο)
¨ Παροχή κοινωνικών και προσωπικών υπηρεσιών (Σουηδία, Φινλανδία, Αυστρία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία)
¨ Προστασία του Περιβάλλοντος (Ηνωμένο Βασίλειο, Λουξεμβούργο)
¨ Αγροτοτουριστικοί συνεταιρισμοί (Ιρλανδία, Ισπανία)
¨ Συνεταιρισμοί για άτομα με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες (Ιρλανδία)
¨ αυτοδιοίκουμενα και αυτοδιαχειριζόμενα ταμεία αλληλεγγύης σε μεγάλους κλάδους εργαζομένων (Γαλλία)
¨ Συμπράξεις νέων (Ιταλία)
¨ Παραγωγή βιολογικών προϊόντων (Ηνωμένο Βασίλειο)
¨ Συνεταιρισμοί για την ένταξη γυναικών και μακροχρόνια άνεργων στην αγορά εργασίας (Λουξεμβούργο, Γερμανία, Γαλλία, Βέλγιο)
¨ Τράπεζες (Βραζιλία, Ολλανδία, Βέλγιο, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ιταλία, ΗΠΑ, Ισπανία, Γερμανία κλπ.)

Ο τελευταίος αυτός τομέας δραστηριοποίησης παρουσιάζει και το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, αφού το είδος αυτών των τραπεζών που αποκαλούνται «Ηθικές Τράπεζες» ή «Εναλλακτικές Τράπεζες» ή «Τράπεζες της κοινωνικής οικονομίας» ή «μικροπιστωτικοί οργανισμοί» είναι το πλέον δυναμικά αναπτυσσόμενο κομμάτι της Κοινωνικής Οικονομίας στο οποίο μπορούν να στηριχθούν και να ελπίζουν για την επιβίωση τους όλοι οι άλλοι οργανισμοί με τις διάφορες κοινωνικές επιχειρηματικές δραστηριότητες. Παραδείγματα τέτοιων τραπεζών είναι:
¨ Η Triodοs Bank, η οποία είναι διεθνής τράπεζα, ιδρύθηκε στην Ολλανδία το 1980. Ακολούθησε το Βέλγιο το 1993, το Ηνωμένο Βασίλειο το 1995 και η Ισπανία το 2004.
¨ Η Charity bank στην Αγγλία με κεντρικό σύνθημα «Μια διαφορετική τράπεζα για ανθρώπους που θέλουν ένα διαφορετικό κόσμο.»
¨ Η GLS Βank από τη Γερμανία η οποία κατευθύνει τα κεφάλαια από τις καταθέσεις των πελατών της σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά υπεύθυνα projects.
¨ Η μεγάλη σύμφωνα με τα διεθνή standards τράπεζα της Αγγλίας RBS (Royal Βank of Scotland) συμμετείχε αφού έχει ξεκινήσει ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα τόνωσης μικρών κοινοτήτων της Βρετανικής περιφέρειας μέσα από ένα πρόγραμμα δανειοδοτήσεων αλλά και υποστήριξης.
¨ Η South Shore Bank of Chicago στις ΗΠΑ η οποία δραστηριοποιείται στο Chicago, Cleveland, και το Detroit συγκεντρώνοντας τις δραστηριότητές στην οικιστική ανακαίνιση , στη προστασία του περιβάλλοντος και την ανάπτυξη μικρών επιχειρήσεων που προσφέρουν υπηρεσίες στην τοπική αγορά.
¨ Η Caisse Solidaire από τη Γαλλία η οποία χρηματοδοτεί προγράμματα για τη καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού.
¨ Η Banca Etica από την Ιταλία.

Αν σε όλα τα παραπάνω προσθέσουμε ότι στην Αγγλία συγκεκριμένος φορέας (Unclaimed Assets Commission) με την υποστήριξη της Κυβέρνησης προσπαθεί να εντοπίσει και να ξεμπλοκάρει χρήματα από charities ή από άλλους φιλανθρωπικούς οργανισμούς που βρίσκονται «εν υπνώσει», προκειμένου να δημιουργήσει μια επενδυτική τράπεζα με καθαρά κοινωνικό προφίλ, αντιλαμβανόμαστε ότι ο χώρος της κοινωνικής οικονομίας κινείται δυναμικά αναζητώντας ερείσματα, διεκδικώντας με όρους και θέτοντας τα κριτήριά του.

Στους οργανισμούς που διαθέτουν παγκόσμια πρωτοτυπία θα μπορούσαμε να αναφέρουμε το κοινωνικό χρηματιστήριο της Βραζιλίας. Πρόκειται για ένα φορέα που γεφυρώνει τον κόσμο της ανταγωνιστικής παραδοσιακής οικονομίας με αυτόν της κοινωνικής οικονομίας. Από τη μια πλευρά υπάρχουν περίπου 150 φορείς κοινωνικής οικονομίας που αναζητούν υποστηρικτές (όχι χορηγούς, αλλά δανειοδότες) και από την άλλη η κλασσική οικονομία των επιχειρήσεων. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι το Κοινωνικό Χρηματιστήριο της Βραζιλίας (SSE) υποστηρίζεται από το κανονικό χρηματιστήριο του Sao Paolo.

……. λαμβάνοντας υπόψη ότι η κοινωνική οικονομία αναδεικνύει ένα επιχειρηματικό πρότυπο που δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ούτε από το μέγεθος ούτε από τους τομείς δραστηριότητάς του, αλλά από το σεβασμό κοινών αξιών όπως η υπεροχή της δημοκρατίας, της συμμετοχής των κοινωνικών εταίρων, του ατόμου και των κοινωνικών στόχων έναντι του κεφαλαίου· η προάσπιση και η εφαρμογή των αρχών της αλληλεγγύης και της υπευθυνότητας· η σύνδεση των συμφερόντων των μελών χρηστών με το γενικό συμφέρον· ο δημοκρατικός έλεγχος από τα μέλη· η εθελοντική και ανοικτή προσχώρηση· η αυτονομία στη διαχείριση και η ανεξαρτησία σε σχέση με τις δημόσιες αρχές· και η αξιοποίηση του μεγαλύτερου μέρους του πλεονάσματος των κερδών για την επιδίωξη στόχων της αειφόρου ανάπτυξης και την παροχή υπηρεσιών στα μέλη· σύμφωνα με το γενικό συμφέρον,
………καλεί την Επιτροπή να υλοποιήσει την προώθηση της κοινωνικής οικονομίας μέσω των νέων πολιτικών της και να προασπίσει την έννοια της 'διαφορετικής προσέγγισης της επιχειρηματικότητας' της κοινωνικής οικονομίας, κινητήρια δύναμη της οποίας δεν είναι κυρίως η κερδοφορία αλλά το κοινωνικό όφελος, κατά τέτοιον τρόπο ώστε οι ιδιαιτερότητες της κοινωνικής οικονομίας να λαμβάνονται δεόντως υπόψη κατά τη εκπόνηση του νομοθετικού πλαισίου·
Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 19ης Φεβρουαρίου 2009 σχετικά με την κοινωνική οικονομία (2008/2250(INI))